მიკრობიომი და მიკრობიოტა: რა არის ეს, რა განსხვავებაა და არის მისთვის მნიშვნელოვანი?

მიკრობიომი და მიკრობიოტა: რა არის ეს, რა განსხვავებაა და არის მისთვის მნიშვნელოვანი?

ადამიანი, ასევე როგორც სხვა ყველა ცოცხალი ორგანიზმი ფაქტობრივად წარმოადგენს დიდ სამყაროს, რომელიც მოიცავს არა მხოლოდ საკუთარ ორგანოებს, ქსოვილებსა და უჯრედებს, არამედ ბევრ სხვა არსებას: ბაქტერიებს, სოკოებს, პროტოზოებს და ვირუსებსაც კი. ამ სისტემას „მიკრობიომი“ ეწოდება. მიკრობიომის კონცეფცია ასევე მოიცავს მიკროორგანიზმების ყველა გენს.

თითოეულ მიკრობიომს აქვს საკუთარი დაჯგუფებები. ასეთ მიკროსაზოგადოებებს „მიკრობიოტას“ უწოდებენ. არსებობს ნაწლავის, პირის ღრუს, კანისა და სხვა ორგანოების მიკრობიოტა. ტერმინები “მიკრობიომი” და “მიკრობიოტა” ხშირად გამოიყენება ურთიერთშენაცვლებით, რაც არ არის სწორე.

უფრო მეტიც, თითოეული მინი ეკოსისტემა განსხვავდება სხეულის ერთი ნაწილიდან მეორეზე. ამრიგად, მარცხენა და მარჯვენა ფეხის თითებზე ბაქტერიების შემადგენლობა განსხვავებული იქნება, ხოლო მიკროორგანიზმების რაოდენობა სახის კანზე და, მაგალითად, ნაწლავებში, რამდენიმე ათჯერ განსხვავდება. 

მიკრობიოტა ასრულებს მრავალ ფუნქციას: ებრძვის მავნე მიკროორგანიზმებს, ეხმარება საჭმლის მონელებაში და გამოიმუშავებს მოკლე ჯაჭვის ცხიმოვან მჟავებს და ვიტამინებს, რომლებიც ორგანიზმს სჭირდება.

ეკოსისტემაში როლიდან გამომდინარე, მიკროორგანიზმები, რომლებიც ბინადრობენ ადამიანის სხეულში, იყოფა კომენსალურ – სასარგებლო და პირობით პათოგენებად, რომლებიც ჩვეულებრივ ზიანს არ აყენებენ, მაგრამ გარკვეულ პირობებში (მაგალითად, იმუნიტეტის დაქვეითებით) შეიძლება გამოიწვიოს დაავადებები. . პირის ღრუსა და ცხვირის ლორწოვან გარსზე ჩვეულებრივ ბინადრობს Staphylococcus aureus და Haemophilus influenzae – საშიში ინფექციების გამომწვევი აგენტები. მაგრამ მიუხედავად ასეთი ჭრელი მაცხოვრებლებისა, მთელი სისტემა წონასწორობაშია: იმდენი ბაქტერიაა და მათ ისე კარგად იციან მათი ფუნქციები, რომ მშვიდობიანად თანაარსებობენ ერთმანეთთან, მათ შორის ადამიანებთან ერთად.

როგორ შედიან ბაქტერიები ორგანიზმში?

გარკვეული გაგებით, ადამიანი ბაქტერიას მშობლისგან იღებს. ფაქტია, რომ საშვილოსნოში ბავშვი თითქმის სტერილურ პირობებშია, მაგრამ დაბადების არხში გავლისას პირველ მიკრობებს „იჭერს“. მას შემდეგ, რაც ბავშვი აგროვებს ბაქტერიებს ყველა ზედაპირიდან, რომელსაც ეხება: სამედიცინო პერსონალის ხელიდან, თეთრეულიდან და ასე შემდეგ. ის ბაქტერიების მნიშვნელოვან ნაწილს დედის რძიდან იღებს. სიცოცხლის პირველი 2-3 წლის განმავლობაში ბაქტერიები ყველაზე ინტენსიურად ახდენენ ბავშვის ორგანიზმის კოლონიზაციას, რის შემდეგაც ხდება მხოლოდ უმნიშვნელო ცვლილებები.

ზრდასრული ადამიანის მიკრობიოტას შემადგენლობა უნიკალურია და დამოკიდებულია ფაქტორების კომპლექსზე: გენეტიკა, მიწოდების მეთოდი, სქესი, ასაკი, ანტროპომეტრია, კვება, ძილის საკმარისი რაოდენობა, ქრონიკული დაავადებები, ცუდი ჩვევები, მიღებული მედიკამენტები, ცხოვრების პირობები. 

საერთო ჯამში, ადამიანის ორგანიზმში 10000-ზე მეტი სახეობის მიკროორგანიზმი ბინადრობს – ასეთია ადამიანის მიკრობიომის პროექტის მეცნიერთა შეფასება (Human Microbiome Project). მიკრობიოტის საერთო წონა არის დაახლოებით 2,5 კგ, 2 კგ-მდე მდებარეობს ნაწლავში. ალბათ გსმენიათ მითი იმის შესახებ, რომ ადამიანის ორგანიზმში 10-ჯერ მეტი ბაქტერიაა ვიდრე უჯრედი. ადამიანი, რომლის წონაა 70 კილოგრამი და 170 სანტიმეტრი, შეიცავს დაახლოებით 30 ტრილიონ უჯრედს და 39 ტრილიონ ნაწლავის ბაქტერიას. მიუხედავად იმისა, რომ თანაფარდობა არ არის 1:10, რიცხვი მაინც შთამბეჭდავია.

რატომ ნაწლავი?

ნაწლავების ტენიანი, თბილი გარემო იდეალური ადგილია ბაქტერიების ზრდისთვის. ნაწლავის აგებულება წააგავს ხავერდოვან ქსოვილს: მისი ზედაპირი არის მჭიდროდ ერთმანეთზე მიბჯენილი ნაკეცებისგან შედგენილი, აგებული ერთმანეთის მახლობლად მყოფ ვილებითა და მიკროვილებით. გარდა ამისა, ნაწლავებში ბევრი საკვებია ბაქტერიებისთვის, რადგან იქ ხვდება ნახევრად მონელებული საკვები.

ჯანმრთელი მოზრდილების ნაწლავის მიკროფლორა ძირითადად შედგება ექვსი ტიპის ბაქტერიისგან:

ფირმაკუტები,

პროტეობაქტერიები,

ბაქტერიოიდები,

აქტინობაქტერიები,

ფუზობაქტერია,

ვერუკომიკრობია.

როგორ მოქმედებს ნაწლავის მიკრობიოტა ჯანმრთელობაზე?

ნაწლავის მიკრობიოტა გავლენას ახდენს არა მხოლოდ საჭმლის მონელებაზე, არამედ მთლიან ჯანმრთელობაზე. ამრიგად, კავშირი მიკრობიოტის მდგომარეობასა და ტიპი 2 შაქრიანი დიაბეტის, ათეროსკლეროზის, სიმსუქნის, წყლულოვანი კოლიტის, კრონის დაავადების და მრავალი სხვა პათოლოგიის განვითარების რისკს შორის უკვე დადასტურებულია.

როგორ დავეხმაროთ ნაწლავის მიკრობიოტას?

დაამატეთ ბოჭკოვანი

ბოჭკოვანი არის რთული ნახშირწყლების ან დიეტური ბოჭკო, რომელიც არ შეიწოვება ორგანიზმის მიერ, მაგრამ ფერმენტირებულია ნაწლავის ბაქტერიების მიერ. Lancet-ში გამოქვეყნებული დიდი მეტა-ანალიზის მიხედვით, ბოჭკოებით მდიდარი დიეტა ამცირებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების, ტიპი 2 დიაბეტის, კოლორექტალური კიბოს და სხვადასხვა მიზეზით სიკვდილიანობის რისკს 13-33%-ით. ბოჭკოების საკმარისი მიღება ხელს უწყობს მიკრობიოტის პროფილის გაუმჯობესებას და კეთილდღეობას.

მიირთვით ფერმენტირებული საკვები და პრობიოტიკები

პრობიოტიკები – ცოცხალი ბაქტერიები, რომლებიც გვხვდება ფერმენტირებულ საკვებში, როგორიცაა კეფირი ან მაწონია. კვლევები ვარაუდობენ, რომ პრობიოტიკების მიღება ხელს უწყობს ნაწლავის ჯანსაღ ფლორას და ამცირებს ანთებას. პრობიოტიკების შემცველი საკვების მაგალითები: იოგურტი ან მაწონი; მჟავე კომბოსტო და ფერმენტირებული ბოსტნეული; მისო, კომბუჩა და ტემპე (ფერმენტირებული სოიო). რეკომენდებულია დღეში მინიმუმ 1 პრობიოტიკური პროდუქტის მიღება.

ძილი 7-9 საათი

ძილის ნაკლებობა საზიანოა ჯანმრთელობისთვის და უარყოფითად მოქმედებს ნაწლავის ბაქტერიების მრავალფეროვნებაზე, თუმცა ამ ურთიერთობის ზუსტი მიზეზები ჯერ არ არის ნაპოვნი. მაგრამ, საიმედოდ ცნობილია, რომ ძილის ნაკლებობა ზრდის სიმსუქნის, დიაბეტის, გულ-სისხლძარღვთა და კიბოს დაავადებების განვითარების რისკს, გავლენას ახდენს ფსიქიკურ მდგომარეობაზე და ამცირებს სიცოცხლის ხანგრძლივობას. ძილი აუცილებელია ორგანიზმის აღდგენისა და მისი ნორმალური ფუნქციონირებისთვის. როდესაც ჩვენ ცუდად გვძინავს, ჩვენი პროდუქტიულობა მცირდება, კონცენტრაციისა და სწავლის უნარი, მეხსიერება და განწყობა უარესდება.

შეამცირეთ შაქარი და ხელოვნური დამატკბობლები

შაქარი ამცირებს ნაწლავებში ბაქტერიების მრავალფეროვნებას და ასტიმულირებს ეგრეთ წოდებულ „ცუდი“ სახეობების ზრდას. ფრუქტოზა და ხელოვნური დამატკბობლები არ არის უკეთესი: ისინი ზრდის მეტაბოლური დარღვევების განვითარების რისკს.

ზედმეტი ჰიგიენა

ანტიბაქტერიული აგენტები ხშირად შეიცავს ტრიკლოზანს, რომელიც უარყოფითად მოქმედებს მიკრობიოტის შემადგენლობაზე. არ არსებობს განსხვავება ეფექტურობაში ჩვეულებრივ და ანტიბაქტერიულ საპნებს შორის. ორივე კარგად აშორებს მინარევებს და თანაბრად ამცირებს დაავადების რისკს. აირჩიეთ ნაზი გამწმენდი, რომელიც არ მოგაშორებთ კანის ზედაპირზე არსებულ ბუნებრივ ზეთებს.

ნუ მიიღებთ ანტიბიოტიკებს ზედმეტად

ბევრი მკვლევარი ადარებს ანტიბიოტიკებს ქიმიურ იარაღს, რადგან ასეთი წამლები ანადგურებს ყველა ცოცხალ მიკროორგანიზმს, მათ კარგ და ცუდებად დაშლის გარეშე. შედეგად, მიკრობიოტის მრავალფეროვნება მცირდება. ამიტომ არ უნდა მიიღოთ ანტიბიოტიკები „ყოველ შემთხვევაში“ და თავად დანიშნოთ ისინი. მხოლოდ ექიმმა უნდა გადაწყვიტოს ანტიბიოტიკოთერაპიის საჭიროება.