რატომ კეთდება განავლის გადანერგვა?
«განავლის გადანერგვა», «განავლის გადანერგვა», «ფეკალური მიკრობიოტას გადანერგვა», «ფეკალური ბაქტერიოთერაპია», «ფეკალური თერაპია» – ერთი და იგივე პროცესის სახელებია. ოფიციალური სახელია ფეკალური მიკრობიოტის ტრანსპლანტაცია ან FMT. ეს არის ბაქტერიების ჯანსაღი ეკოსისტემის „გადარგვა“ დაავადებული ადამიანის ნაწლავებში.
რატომ და ვის სჭირდება განავლის გადანერგვა
მეცნიერებმა უკვე გააცნობიერეს, რომ ყველა ბაქტერია არ არის ცუდი, როგორც ადრე ეგონათ. უფრო მეტიც, ადამიანის ნაწლავში ცხოვრობს მთელი ეკოსისტემა, რომელიც პასუხისმგებელია მთელი ორგანიზმის ჯანმრთელობაზე. ნაწლავის ჯანსაღი მიკრობიოტა არის სასარგებლო, ნეიტრალური და პათოგენური ბაქტერიების დაბალანსებული საზოგადოება. ასეთი მიკრობიოტა აძლიერებს იმუნურ პასუხს, იცავს ანთების, სიმსუქნის, ტიპი 2 დიაბეტისა და წყლულოვანი კოლიტისგან და არეგულირებს განწყობას და ქცევას.
კვლევებმა აჩვენა, რომ ჯანსაღი მიკრობიოტას ტრანსპლანტაცია დაგეხმარებათ გარკვეული ანთებითი და ინფექციური დაავადებების მკურნალობაში. დღეისათვის ნაწლავის მიკრობიოტის გადანერგვა მხოლოდ ფსევდომემბრანული კოლიტის მკურნალობის აღიარებული და ეფექტური მეთოდია. ეს არის მსხვილი ნაწლავის მწვავე დაავადება, გამოწვეული ნაწლავის მიკროფლორის და ბაქტერიის Clostridium difficile-ის დარღვევით.
განავლის გადანერგვის ისტორია
ფეკალური გადანერგვის შესახებ პირველი ნახსენები მე-4 საუკუნის ჩინურ სამედიცინო ტრაქტატში ხდება – ავტორი ურჩევს „ყვითელი სუპის“ ჭამას კვებითი მოწამვლისა და დიარეის სამკურნალოდ.
ბედუინი რეკომენდაციას უწევდა “თბილი აქლემის განავლის” მიღებას, როგორც ბაცილარული დიზენტერიის სამკურნალოდ. მოგვიანებით, ამ მეთოდის ეფექტურობა დაადასტურეს მეორე მსოფლიო ომის დროს აფრიკის კორპუსის გერმანელმა ჯარისკაცებმა. აქლემის განავალი შეიცავს Bacillus subtilis-ს. ეს ბაქტერია არ არის საშიში ადამიანისთვის და გამოიმუშავებს ფერმენტ სუბტილიზინს, რომელიც უმკლავდება დიზენტერიას.
თანამედროვე მედიცინაში ნაწლავის მიკრობიოტის გადანერგვა კლიზმის სახით პირველად გამოიყენა 1958 წელს ამერიკელმა ექიმმა ბენ ისემანმა ფსევდომემბრანული კოლიტის სამკურნალოდ. ეს არის მსხვილი ნაწლავის მწვავე დაავადება, გამოწვეული ნაწლავის მიკროფლორას და ბაქტერიის Clostridium difficile-ს დარღვევით.
დღეისათვის ნაწლავის მიკრობიოტის გადანერგვა მხოლოდ ფსევდომემბრანული კოლიტის მკურნალობის აღიარებული და ეფექტური მეთოდია. სხვა პირობების სამკურნალოდ FMT-ის გამოყენება ხდება მხოლოდ მკაცრი მითითებების მიხედვით და ინდივიდუალურად შეირჩევა.
როგორ მუშაობს ნაწლავის მიკრობიოტის ტრანსპლანტაცია?
საბედნიეროდ, თანამედროვე ექიმები ნაკლებად სავარაუდოა, რომ გირჩიონ „ყვითელი წვნიანი“ ან აქლემის განავალი საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის მუშაობისთვის.ექიმებს და მკვლევარებს აქვთ რამდენიმე გზა, რათა “გადანერგონ” ჯანმრთელი ბაქტერიები დაავადების მქონე ადამიანში, მაგრამ რომელიმე მათგანის განსახორციებლად ჯერ უნდა მიიღოთ დონორი მასალა. ამისათვის ჯანსაღი მიკრობიოტის მქონე ადამიანი აგროვებს ბიომასალას (განავალს) სტერილურში კონტეინერში. ექიმები, რომლებიც იყენებენ FMT-ს, იცავენ მკაცრ პროცედურებს ნიმუშის მომზადებისა და მიწოდების შეფასებისას. გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე გაყინული განავალი. შემდეგ ხდება ბიოლოგიური მასალის გაწმენდა – ექსპერტები აშორებენ ყველა არასაჭირო ნივთიერებას (საკვების ნარჩენებს და ცელულოზას), უმატებენ ფიზიოლოგიურ ხსნარს და ფილტრავენ.
შედეგად მიღებული ბაქტერიების “კოქტეილი” ორგანიზმში შეგიძლიათ შეიყვანოთ რამდენიმე გზით:
- კოლონოსკოპით მსხვილ ნაწლავში.
- მილის მეშვეობით პირით ან ცხვირით.
- ტაბლეტების სახით – პერორალურად.
პირდაპირ მსხვილ ნაწლავში. ეს მეთოდი ითვლება ყველაზე ეფექტური. ჯანსაღი დონორის ნიმუში ემულსირდება ფიზიოლოგიური ხსნარით და კოლონოსკოპი შეჰყავთ სწორ ნაწლავში ნაწლავში და სითხე იფრქვევა ორგანოს გარსზე. პროცედურა არ იქნება ეფექტური იმ შემთხვევაში, როცა პაციენტს აქვს ნაწლავის მძიმე დაზიანება.
ცხვირის მეშვეობით. ცხვირის მეშვეობით შეჰყავთ მილაკი, რომლის მეშვეობითაც, კუჭის მჟავა ბარიერის გვერდის ავლით, განავლის თხევადი ხსნარი და მარილიანი ხსნარი მილით მიეწოდება წვრილ ნაწლავში. პროცედურის შესრულების დროს სიფრთხე არის საჭირო, რადგანაც ზოგჯერ ამან შეიძლება გამოიწვიოს ღებინება და ნაწილაკები შეიძლება მოხვდეს ფილტვებში და გამოიწვიოს ბაქტერიული პნევმონია, რაც სიცოცხლისთვის საშიშია.
ტაბლეტები (კაფსულები). ფეკალური ხსნარი შეჰყავთ კაფსულებში სპეციალური გარსით, რომელიც იცავს კუჭის წვენისგან. 2023 წლის აპრილში FDA-მ დაამტკიცა პირველი ფეკალური ტაბლეტი C. difficile ინფექციის რეციდივის თავიდან ასაცილებლად.
რამდენად უსაფრთხოა ნაწლავის მიკრობიოტას ტრანსპლანტაცია?
ცნობილია შემთხვევა, როცა ქალს გაუკეთდა ფეკალური გადანერგვა C. difficile-ის სამკურნალოდ. მკურნალობა წარმატებულად ითვლებოდა მანამ, სანამ პაციენტმა მცირე დროში არ მოიმატა ჭარბი წონა, რაც აჩენდა კითხვებს გამოყენებული ბიომასალის ხარისხთან დაკავშირებით. შედეგად, ექიმებმა დაადგინეს, რომ ფეკალური ნიმუში იყო მსუქანი ადამიანისგან.
ეს შემთხვევა არა მხოლოდ აჩვენებს, თუ როგორ შეუძლია ნაწლავის მიკრობიომს გავლენა მოახდინოს სხეულზე, არამედ რამდენად მნიშვნელოვანია ჯანსაღი დონორის არჩევა ტრანსპლანტაციის განხორციელებისას. თითოეული ადამიანის მიკრობიოტა შეიძლება შეიცავდეს ბაქტერიების, დაავადებებისა და ვირუსების პათოგენურ და წამლის მიმართ რეზისტენტულ შტამებს. ჯანმრთელ ადამიანებში მცირე ინფექციებმაც კი შეიძლება რისკის ქვეშ დააყენოს სუსტი იმუნური სისტემის მქონე ადამიანები. შეერთებულ შტატებში, ორი იმუნოკომპრომეტირებული პაციენტი დაინფიცირდა დონორის ნიმუშებიდან მულტირეზისტენტული ორგანიზმებით. ერთ-ერთი პაციენტი გარდაიცვალა.
ფეკალური მიკრობიოტის გადანერგვა უნდა განხორციელდეს მაქსიმალური სიფრთხილით, განსაკუთრებული ხარისხის კონტროლით და მკაცრი პროტოკოლებით განავლის დონორებისა და ნიმუშების შერჩევისთვის გამოყენებამდე: მეცნიერებმა ჯერ კიდევ არ იციან როგორი უნდა იყოს „იდეალური მიკრობიოტა“, რადგან ბაქტერიების შემადგენლობა განსხვავებულია იდენტურ ტყუპებშიც კი. მაგრამ ზოგიერთი კრიტერიუმი დონორთა შერჩევისას სავალდებულოა. ესენია ასაკი, სხეულის წონა, ფსიქიკური დაავადება, ბოლოდროინდელი ანტიბიოტიკების გამოყენება და ტროპიკულ ქვეყნებში ვიზიტები. ერთი რამ უეჭველია – ფეკალურ ტრანსპლანტაციას დიდი მომავალი აქვს მედიცინაში და მომდევნოთ ბევრი დაავადებები იქნება განკურნული მისი დახმარებით.
